Trong không khí đón chào năm mới 2022 và mừng Xuân Nhâm Dần, phóng viên Tạp chí Chứng khoán đã có cuộc trò chuyện với TS. Nguyễn Sơn, Chủ tịch Hội đồng quản trị Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD) về những kết quả mà VSD đã đạt được trong năm 2021 cũng như một số giải pháp sẽ triển khai trong năm 2022 để góp phần vào sự phát triển mạnh mẽ và bền vững của TTCK Việt Nam.

Năm 2021, TTCK Việt Nam liên tiếp xác lập những kỷ lục mới về điểm số và thanh khoản thị trường, quy mô huy động vốn của doanh nghiệp liên tục tăng, số lượng nhà đầu tư mới tăng mạnh… kéo theo đó là khối lượng công việc của hoạt động cung cấp dịch vụ sau giao dịch tăng đột biến so với các năm trước. Vậy VSD đã làm thế nào để hoạt động đăng ký, lưu ký, thanh toán và bù trừ trong năm qua luôn được đảm bảo nhịp nhàng, thông suốt, thưa ông?
Năm 2021, mặc dù kinh tế toàn cầu tiếp tục chịu ảnh hưởng của đại dịch COVID-19 khiến tổng cung của toàn bộ nền kinh tế thế giới bị gián đoạn, song nhờ thực hiện mở cửa trở lại và thực hiện các biện pháp phòng chống dịch COVID-19 hiệu quả cũng như nhờ nới lỏng chính sách tài khóa và tiền tệ thông qua cắt giảm lãi suất và các gói kích thích kinh tế quy mô lớn của hầu hết các nền kinh tế lớn trên thế giới đã kích cầu tiêu dùng tăng cao và thúc đẩy kinh tế thế giới phục hồi. Trong nước, dịch COVID-19 bùng phát trên phạm vi toàn cầu đã và đang ảnh hưởng mạnh mẽ đến mọi mặt kinh tế - xã hội của Việt Nam. Tuy nhiên, nhờ thực thi chính sách thích ứng an toàn, linh hoạt và kiểm soát hiệu quả dịch COVID-19 trong tình hình mới nên các hoạt động sản xuất kinh doanh của nước ta đã dần được khôi phục, các cân đối vĩ mô của Việt Nam tiếp tục được đảm bảo tạo điều kiện cho tăng trưởng kinh tế, ước tính tổng sản phẩm trong nước (GDP) năm 2021 tăng 2,58%. Theo xếp hạng của trang statisticstimes.com dựa trên số liệu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), nền kinh tế Việt Nam năm 2021 được dự báo đứng thứ 41 thế giới xét về giá trị GDP danh nghĩa. Trong khu vực Đông Nam Á, tốc độ tăng trưởng của Việt Nam cũng được dự báo cao hơn Thái Lan, Malaysia, Philippines và Indonesia. Đây chính là các nhân tố thúc đẩy TTCK Việt Nam phát triển mạnh mẽ trong năm 2021. Tính đến ngày 31/12/2021, chỉ số VN Index đạt 1.498,28 điểm, tăng 35,7% so với cuối năm 2020 (trong đó, chỉ số VN Index đã thiết lập đỉnh lịch sử mới ở mức 1.500,81 điểm vào ngày 25/11). Mức vốn hóa thị trường cổ phiếu đạt 7.767 nghìn tỷ đồng, tăng 46,7% so với cuối năm 2020, tương đương 123,4% GDP năm 2020 (92% GDP năm 2021). Hiện thị trường có 760 cổ phiếu, chứng chỉ quỹ (CCQ) niêm yết trên 2 Sở Giao dịch Chứng khoán (SGDCK) và 892 cổ phiếu đăng ký giao dịch (ĐKGD) trên UPCoM với tổng giá trị niêm yết, ĐKGD đạt 1.739 nghìn tỷ đồng, tăng 14,9% so với cuối năm 2020. Quy mô niêm yết của thị trường trái phiếu đạt hơn 1.511 nghìn tỷ đồng, tăng 8,9% so với năm 2020, tương đương 24% GDP. Bên cạnh đó, thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) tiếp tục là kênh huy động vốn quan trọng của các doanh nghiệp trong bối cảnh tín dụng ngân hàng được Ngân hàng Nhà nước điều hành thận trọng với khối lượng phát hành đạt trên 495.000 tỷ đồng, trong đó khối lượng TPDN phát hành riêng lẻ chiếm 94,5%, còn lại là TPDN phát hành ra công chúng chiếm 5,5% tổng khối lượng phát hành.
Những kết quả trên đây có sự đóng góp không nhỏ của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam (VSD) với vai trò là tổ chức hạ tầng duy nhất cung cấp dịch vụ đăng ký, lưu ký, bù trừ, thanh toán chứng khoán và cung cấp dịch vụ hỗ trợ hoàn tất giao dịch chứng khoán cho các chứng khoán niêm yết tại SGDCK và chứng khoán của các công ty đại chúng chưa niêm yết. Đặc biệt, mặc dù quy mô thị trường và khối lượng thanh toán giao dịch chứng khoán đều tăng đột biến, song các giao dịch đều đã được VSD phối hợp với hai SGDCK thanh toán đúng hạn, an toàn, đảm bảo cho thị trường vận hành thông suốt trong bối cảnh dịch bệnh diễn biến vô cùng phức tạp. Cùng với đó, trong năm 2021, VSD cũng đã tập trung triển khai các công tác trọng tâm hỗ trợ thị trường như sau: (i) thực hiện các công tác chuẩn bị cho việc thành lập Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam theo Luật Chứng khoán năm 2019; (ii) tham gia xây dựng, hoàn thiện cơ chế, chính sách và văn bản quy phạm pháp luật trong lĩnh vực chứng khoán; (iii) vận hành thành công hệ thống Quỹ hưu trí tự nguyện; (iv) triển khai thành công hoạt động bù trừ thanh toán cho Hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ (HĐTL TPCP) kỳ hạn 10 năm; (v) đưa vào vận hành hệ thống cổng giao tiếp điện tử với tổ chức phát hành đăng ký chứng khoán tại VSD và thực hiện các công việc liên quan đến triển khai gói thầu KRX về “Thiết kế, giải pháp, cung cấp lắp đặt và chuyển giao hệ thống công nghệ thông tin - SGDCK Tp. Hồ Chí Minh (HOSE)” cũng như tiếp tục hỗ trợ TTCK trước ảnh hưởng của dịch COVID-19...
Với những nỗ lực trên, VSD đã đạt được những kết quả khả quan, thể hiện qua các con số sau: Trong năm 2021, số lượng chứng khoán đăng ký mới và đăng ký bổ sung đạt 29 tỷ chứng khoán, tăng 54% so với năm 2020, nâng tổng số dư chứng khoán tại VSD đến hết ngày 31/12/2021 là hơn 204 tỷ chứng khoán các loại. Số chứng khoán lưu ký mới trong năm 2021 đạt 25 tỷ chứng khoán, tăng 68% so với năm 2020, nâng tổng số dư chứng khoán lưu ký tại VSD lên 119 tỷ chứng khoán (chiếm gần 59% tổng số chứng khoán đăng ký); Tổng số tài khoản lưu ký tại VSD là hơn 4 triệu tài khoản (trong năm 2021, số lượng tài khoản nhà đầu tư mở mới là 1,5 triệu tài khoản tăng 286% so với số lượng tài khoản mở mới năm 2020); số lượng tài khoản của nhà đầu tư đăng ký trên hệ thống bù trừ thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh là 732.917 tài khoản tăng 326% so với năm 2020; tổng giá trị thanh toán toàn thị trường trong năm 2021 đạt 5,4 triệu tỷ đồng, tăng 28% so với năm 2020.
Có thể nói, đây là những kết quả rất đáng ghi nhận của VSD, góp phần không nhỏ vào sự phát triển mạnh mẽ của TTCK năm 2021, năm mà nền kinh tế thế giới, kinh tế trong nước chịu nhiều tác động đa chiều với nhiều khó khăn và thách thức.
 
Thưa ông, sau hơn 6 tháng hệ thống quỹ hưu trí tự nguyện đi vào vận hành, VSD có gặp phải khó khăn, vướng mắc gì khi vận hành hệ thống quỹ này không?
Ngày 27/4/2021, sau khi hội tụ đầy đủ các điều kiện, VSD chính thức vận hành hệ thống với Chương trình Dragon Capital Hưu Trí An Vui của Công ty Cổ phần Quản lý quỹ (CTCP QLQ) Đầu tư Dragon Capital Việt Nam. Kể từ thời điểm bắt đầu triển khai với Chương trình hưu trí đầu tiên của CTCP QLQ Đầu tư Dragon Capital Việt Nam, hiện nay, VSD cũng đang cung cấp dịch vụ quản trị tài khoản hưu trí cá nhân cho Chương trình MB hưu trí An Thịnh thuộc quản lý của CTCP QLQ Đầu tư MB. Mặc dù là lần đầu triển khai mô hình quỹ hưu trí bổ sung tự nguyện tại Việt Nam, nhưng nhờ có sự chuẩn bị kỹ càng, xây dựng bài toán vận hành chi tiết, cũng như công tác phối hợp chặt chẽ với các đơn vị liên quan như CTQLQ, Ngân hàng lưu ký, giám sát, Đại lý hưu trí để có thể xử lý ngay các vướng mắc khi phát sinh, nên về cơ bản, việc vận hành nghiệp vụ, hệ thống diễn ra thông suốt và chính xác.
Đối với mô hình quỹ hưu trí có chu trình hoạt động dài hạn nhằm tạo thu nhập tích lũy cho người lao động khi đến tuổi về hưu, 06 tháng vận hành mới chỉ chủ yếu ghi nhận các nghiệp vụ liên quan tới đóng góp, nên chưa đủ để đánh giá toàn diện hoạt động. Tuy nhiên, có thể nhận thấy một số vấn đề vướng mắc, cụ thể: (i) chưa có hướng dẫn xử lý thuế thu nhập cá nhân đối với trường hợp chi trả trước hạn; (ii) chưa có quy định rõ ràng hướng dẫn cách xử lý đối với trường hợp thừa kế; (iii) yêu cầu phân tách kết quả phân bổ đầu tư, chi phí thanh toán của từng tài khoản hưu trí cá nhân chưa phù hợp do kết quả đầu tư, chi phí được xác định chung cho cả quỹ và chỉ phản ánh vào tài khoản qua giá trị tài sản ròng của quỹ trên mỗi đơn vị chứng chỉ quỹ (NAV/CCQ).
Đối với những vướng mắc khó khăn này, VSD đang phối hợp với các bên để đề xuất với cơ quan quản lý để có hướng xử lý tháo gỡ kịp thời.
Có thể nói rằng, qua 06 tháng vận hành, tuy còn một số khó khăn, vướng mắc đã nêu trên nhưng sản phẩm này đi vào hoạt động là một dấu mốc về nỗ lực của tất cả các bên trong việc đưa các chính sách mới của Chính phủ trở thành các hoạt động thực tế trên thị trường, góp phần nâng cao giá trị các sản phẩm trên thị trường và đóng góp thiết thực cho thị trường vốn của Việt Nam.
 
Được biết sau hơn 2 năm là thành viên quan sát của CCP12, tháng 12/2021, VSD được nâng cấp là thành viên chính thức của Hiệp hội. Đây là dấu ấn quan trọng giúp VSD khẳng định rõ hơn vị thế và hình ảnh của mình trong một Hiệp hội chuyên ngành toàn cầu. Để đạt được kết quả như vậy, chắc hẳn VSD đã phải nỗ lực, cố gắng rất nhiều. Xin ông chia sẻ quá trình chuyển đổi này diễn ra như thế nào?
CCP12 là Hiệp hội các đối tác trung tâm toàn cầu gồm 41 thành viên (37 thành viên chính thức và 4 thành viên quan sát/quan sát viên). CCP12 hướng tới mục tiêu thúc đẩy những tiêu chuẩn về vận hành và quản lý rủi ro hiệu quả, thiết thực và phù hợp cho các CCP để đảm bảo sự an toàn, hiệu quả của các thị trường tài chính và luôn tiên phong về các sáng kiến của ngành trên phạm vi toàn cầu.
Năm 2017, VSD thực hiện chức năng là CCP cho thị trường phái sinh. Để thực hiện tốt chức năng này, VSD đã đăng ký là Thành viên quan sát (Quan sát viên) của Hiệp hội CCP12 từ năm 2019 và được tiếp cận, học hỏi kiến thức nghiệp vụ về CCP, đặc biệt là kinh nghiệm của các thị trường đi trước và bước đầu đã có sự trao đổi thông tin với một số tổ chức thành viên trong Hiệp hội. Sau khi đánh giá những kết quả đạt được từ việc làm Thành viên quan sát, VSD đã chuẩn bị cho việc trở thành Thành viên chính thức từ tháng 4/2021. Để trở thành Thành viên chính thức, VSD cần đáp ứng nhiều điều kiện và thủ tục xét duyệt khá chặt chẽ và phức tạp bao gồm: (i) đáp ứng tiêu chí về Thành viên chính thức theo quy định tại Điều lệ Hiệp hội; (ii) hoàn thiện tài liệu công bố thông tin (CBTT) và tự đánh giá về các hoạt động của VSD theo mẫu CBTT thuộc bản Nguyên tắc đối với Tổ chức hạ tầng thị trường tài chính (PFMI) của Ủy ban Các hệ thống thanh quyết toán và Tổ chức Quốc tế các Ủy ban Chứng khoán (CPMI - IOSCO).
Hồ sơ của VSD trải qua nhiều bước xét duyệt, cụ thể: Văn phòng Hiệp hội đánh giá ban đầu dựa trên tính đầy đủ về số lượng và chất lượng các tài liệu mà VSD nộp, sau đó trình lên Ban điều hành Hiệp hội; Ban điều hành tiến hành họp để xem xét kỹ hơn về khả năng đáp ứng những điều kiện về tiêu chuẩn của VSD và ra quyết định đề xuất đưa việc VSD xin làm Thành viên chính thức để lấy ý kiến các thành viên Hiệp hội thông qua hình thức bỏ phiếu tại Hội nghị toàn thể đặc biệt năm 2021 (SGM) tổ chức vào ngày 01/12/2021. Tại Phiên họp SGM có tính quyết định này, đại diện Lãnh đạo VSD đã có bài trình bày giới thiệu về TTCK Việt Nam và hoạt động của VSD cũng như giải đáp những câu hỏi, ý kiến của các thành viên tham gia Hội nghị; trên cơ sở những thông tin trình bày thuyết phục, tất cả các thành viên đã bỏ phiếu thông qua việc VSD trở thành Thành viên chính thức của Hiệp hội CC12.
Chúng tôi cảm thấy rất vui và vinh dự vì VSD đã trở thành Thành viên chính thức của CCP12 sau một thời gian dài nỗ lực. Điều này mang tới cho VSD đầy đủ quyền lợi trong Hiệp hội như quyền bỏ phiếu; tham gia vào các nhóm công tác; đưa ra các đề xuất và giám sát hoạt động; tham gia các cuộc khảo sát, điều tra; tham gia kết nối trao đổi thông tin với các CCP trong Hiệp hội. Có thể nói, việc trở thành Thành viên chính thức của CCP12 sẽ giúp VSD tham gia sâu hơn vào hoạt động của Hiệp hội cũng như kết nối rộng hơn với các CCP trong khu vực và trên thế giới, đồng thời tạo đà giúp chúng tôi tiệm cận với những thông lệ toàn cầu về CCP, giúp VSD thực hiện tốt chức năng CCP cho TTCK phái sinh và hướng tới là CCP TTCK cơ sở theo quy định của Luật Chứng khoán năm 2019; nhờ đó đem lại những giá trị thực sự giúp VSD ngày càng phát triển hơn.
 
Xin ông cho biết một số nhiệm vụ trọng tâm của VSD sẽ triển khai trong trong năm 2022 và phương hướng, mục tiêu của VSD trong thời gian tới là gì, thưa ông?
Năm 2022 được dự báo là năm kinh tế thế giới sẽ tiếp tục xu hướng phục hồi song vẫn phải đối mặt với nguy cơ dịch bệnh kéo dài, lạm phát tăng cao do nới lỏng chính sách tài khóa và tiền tệ kéo dài để ứng phó với dịch bệnh. Riêng đối với Việt Nam, năm 2022, Chính phủ đã đề ra mục tiêu kiểm soát hiệu quả dịch bệnh COVID-19, bảo vệ tối đa sức khỏe, tính mạng của nhân dân, cùng với “tận dụng tốt các cơ hội để thúc đẩy phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội với các giải pháp tổng thể”, tiếp tục giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô, nâng cao tính tự chủ, khả năng chống chịu, thích ứng của nền kinh tế. Đối với ngành Chứng khoán, mục tiêu đề ra là TTCK trở thành kênh dẫn vốn trung, dài hạn của nền kinh tế, san sẻ và hỗ trợ cho hệ thống ngân hàng. Cơ cấu nhà đầu tư bao gồm tổ chức, chuyên nghiệp, cá nhân và nhà đầu tư trong nước, ngoài nước phát triển theo chiều sâu. Bám sát xu hướng phát triển mới của thị trường và chủ trương, chính sách của Chính phủ trong phát triển TTCK cũng như để hoàn thành các nhiệm vụ mà Bộ Tài chính, UBCKNN đặt ra cho VSD, năm 2022, VSD sẽ tập trung triển khai đồng bộ các nhóm giải pháp cả trong ngắn hạn và dài hạn để góp phần vào sự phát triển mạnh mẽ và bền vững của TTCK, cụ thể:
Một là, triển khai các công việc liên quan đến chuyển đổi sang mô hình Tổng Công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam theo Luật Chứng khoán năm 2019 sau khi có Quyết định của Thủ tướng Chính phủ.
Hai là, hoàn thành hệ thống công nghệ thông tin hỗ trợ sau giao dịch trong gói thầu 04 “Thiết kế, giải pháp, cung cấp lắp đặt và chuyển giao hệ thống công nghệ thông tin” của HOSE hướng tới triển khai mô hình đối tác bù trừ thanh toán trung tâm đối với TTCK cơ sở; nghiệp vụ giao dịch trong ngày và thanh toán chứng khoán chờ về.
Ba là, triển khai các dịch vụ, sản phẩm mới: vận hành hệ thống trực tuyến đăng ký biện pháp bảo đảm đối với chứng khoán đã đăng ký tập trung tại VSD; xây dựng phương án đầu tư, triển khai hệ thống phục vụ cho hoạt động đăng ký, lưu ký và thanh toán giao dịch TPDN phát hành riêng lẻ.
Bốn là, phối hợp với SGDCK Hà Nội (HNX) nghiên cứu triển khai hợp đồng tương lai trên bộ chỉ số mới; triển khai các giải pháp cơ cấu, hỗ trợ TTCK theo chỉ đạo của cơ quan quản lý.
Năm là, nghiên cứu, sẵn sàng triển khai các sản phẩm mới nhằm đáp ứng nhu cầu của tổ chức phát hành, thành viên lưu ký và nhà đầu tư theo chỉ đạo của Bộ Tài chính, UBCKNN.
Chúng tôi xác định đây là những nhiệm vụ quan trọng, đòi hỏi rất nhiều thời gian và các nguồn lực thực hiện từ phía VSD, nhưng với kết quả đã đạt được trong năm 2021, cùng với sự chỉ đạo sát sao, kịp thời của cơ quan quản lý, sự phối hợp hiệu quả của các thành viên thị trường, tôi tin tưởng rằng, VSD sẽ tiếp tục vững bước, vượt qua những khó khăn, hoàn thành các nhiệm vụ đặt ra trong năm 2022, góp phần quan trọng để TTCK Việt Nam phát triển mạnh mẽ, phù hợp với thông lệ tốt nhất của quốc tế.
Xin trân trọng cảm ơn ông!